13. Η διεθνής διάσταση των στρατηγικών επίτευξης κέρδους
Προκειμένου να συνοψίσουμε τις στρατηγικές που ακολουθούν οι διάφορες χώρες στην προσπάθειά τους να επιτύχουν κέρδη και λαμβάνοντας υπόψη την πρόσθετη προσέγγιση του θέματος από πλευράς διεθνούς αντίκτυπου, μπορούμε να χωρίσουμε τις χώρες σε:
Οφειλέτες – οι χώρες αυτές επιδιώκουν την επίτευξη κέρδους μέσω αύξησης του κρατικού χρέους. Η έλλειψη αγοραστικής δύναμης υποκαθίσταται από μεταφορές κρατικών κεφαλαίων χρηματοδοτούμενων από κέρδη και αποταμιεύσεις που είχαν δημιουργηθεί σε προηγούμενες περιόδους. Το χρέος συνεχώς αυξάνεται έως ότου φτάσει σε ψυχολογικά απαράδεκτα επίπεδα, όπου κανείς δεν είναι πλέον διατεθειμένος να το χρηματοδοτήσει. Τα πιθανότερα αποτελέσματα είναι η επιστροφή στον πληθωρισμό ή η χρεοκοπία.
«Εκτυπωτές χρήματος» – οι χώρες αυτής της ομάδας απλά προσθέτουν νέο χρήμα σε κυκλοφορία μέσω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής από την κεντρική τους τράπεζα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι αύξηση των μηδενικών στα χαρτονομίσματα και η ανατύπωσή τους από καιρό σε καιρό με μερικά μηδενικά να έχουν διαγραφεί. Εάν ο πληθωρισμός παραμείνει σταθερός αλλά υπό έλεγχο και δε μετατραπεί σε υπερπληθωρισμό, το σύστημα αυτό μπορεί να συνεχιστεί για πάντα, με περιοδικές μειώσεις του αριθμού των μηδενικών στις αποδείξεις μισθοδοσίας, στις τιμές των προϊόντων και στα χαρτονομίσματα.
Αρπακτικά – είναι η τελευταία εναπομείνασα επιλογή και βασίζεται στην προσπάθεια επίτευξης πωλήσεων σε εξωτερικό περιβάλλον, μέσω των εμπορικών πλεονασμάτων. Αυτή η στρατηγική είναι η πλέον αποδεκτή στο εσωτερικό της χώρας, καθώς δε δημιουργεί χρέος ή πληθωρισμό, αλλά η χώρα καρπώνεται τους πόρους των γειτονικών χωρών, οι οποίες χάνουν το ίδιο ποσό το οποίο κερδίζει η χώρα που ακολουθεί αυτήν τη στρατηγική – εξ ου και ο όρος «αρπακτικά». Μια τέτοια στρατηγική δημιουργεί ανισορροπίες, οι οποίες με τον καιρό θα «εκραγούν», και συντελεί στην ύπαρξη εντάσεων μεταξύ των χωρών, κάτι το οποίο με τον καιρό θα καταστήσει τη στρατηγική αυτή μη βιώσιμη.
Όσο γελοίες πρακτικές και αν είναι σε μερικές χώρες ο υψηλός πληθωρισμός και η συνεχής ανατύπωση χαρτονομισμάτων με περισσότερα ή λιγότερα μηδενικά, η στρατηγική αυτή είναι μακροπρόθεσμα βιώσιμη χωρίς να επηρεάζει άλλες χώρες. Ο πληθωρισμός αποτελεί εσωτερικό ζήτημα, δεν παρεμποδίζει την ανάπτυξη των γειτονικών χωρών. Το αμοιβαίο εμπόριο μπορεί να συνεχιστεί σε επίπεδα επιθυμητά από όλους τους εμπλεκόμενους, χωρίς να υπάρχουν πιέσεις για απόκτηση μόνιμου πλεονεκτήματος.
Το ίδιο ισχύει και για την ανάπτυξη με βάση τη χρηματοδότηση του χρέους. Εφόσον το χρέος χρηματοδοτείται από εσωτερικές πηγές, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλό είναι και το πόσο έχει κατακριθεί από τους ειδικούς του χρέους, είναι και ουδέτερο προς τις άλλες χώρες και την ανάπτυξή τους. Αν οι εγχώριοι παίκτες είναι διατεθειμένοι να συνεχίσουν να ακολουθούν αυτόν το δρόμο, μπορούν να το κάνουν για πάντα. Εάν η επιλογή τους αυτή στην επίλυση του προβλήματος αποτύχει και ακολουθήσει χρεοκοπία, είναι και πάλι πρόβλημα μόνο αυτής της χώρας.
Η στρατηγική του αρπακτικού όμως είναι μια άλλη ιστορία. Η επιτυχία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα (οικονομικά) δεινά κάποιου άλλου. Δεν μπορεί να εφαρμοστεί από τον οποιονδήποτε, καθώς εξαρχής δεν μπορούν όλοι να διαθέτουν εμπορικά πλεονάσματα. Κάποιοι πρέπει να είναι οι χαμένοι. Επομένως, δεν ενδείκνυται αυτή η οδός, αφού οδηγεί μόνο σε ολοένα αυξανόμενες συγκρούσεις και ανισορροπίες, ως αποτέλεσμα αυτής της στρατηγικής, οι οποίες κάποια μέρα θα πρέπει να τελικά να εξομαλυνθούν. Έτσι αντιμετωπίζω αυτήν τη στρατηγική ως μια ανώριμη συμπεριφορά, τέτοια που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα. Οι χώρες που χειρίζονται τα οικονομικά τους με αυτόν τον τρόπο είναι λιγότερο ανεπτυγμένες από ηθικής πλευράς σκέψης και θα πρέπει να μάθουν πώς να ζουν μέσα στη δική τους περιοχή ειρηνικά, χωρίς να κακομεταχειρίζονται τους γείτονές τους. Επομένως επιτυχία με αυτόν τον τρόπο δεν είναι πραγματικό μέτρο επιτυχίας· είναι περισσότερο αποτυχία στην εύρεση ενός πλήρως λειτουργικού οικονομικού μοντέλου, ενός μοντέλου που δε χρειάζεται τέτοιου είδους πατερίτσες. Οι ανισορροπίες δε θα διαρκέσουν για πάντα και τότε οι χώρες αυτές θα αναγκαστούν να αναθεωρήσουν τις μεθόδους τους για άλλη μία φορά. Η εξομάλυνση μπορεί να είναι (όπως μας διδάσκει η ιστορία) μια ιδιαίτερα επίπονη διαδικασία.
Είχε η αναζήτηση του Χίτλερ για «ζωτικό χώρο» πραγματικά ως κίνητρο αυτή καθαυτή την απόκτηση εδάφους;
Ή μήπως ήταν μια αναπόφευκτη συνέπεια της ανάγκης για νέες αγορές, καθώς η ζήτηση στην πατρίδα του δεν επαρκούσε για να απορροφήσει την προσφορά λόγω κατηγορίας κέρδους, όπως λέει και η θεωρία μου; Μερικές φορές η πραγματική αιτία της δυσαρέσκειας και της ανάγκης δεν αναγνωρίζεται από τα κράτη, που βλέπουν μόνο τις επιφανειακές εκδηλώσεις τους με τη μορφή έλλειψης αγαθών, χρήματος, εδάφους και πόρων, και οι ηγέτες τους τις μεταμορφώνουν σε μια λανθασμένη επιθετική πολιτική.
Οι απλοί πολίτες συμφωνούν με την τακτική αυτή, καθώς νιώθουν στο υποσυνείδητό τους ότι κάτι δεν πάει καλά, κάτι δεν καταλαβαίνουν· και η επιθετική συμπεριφορά ποτέ δε λείπει από την πρωτόγονη φύση μας.
Παρόλα αυτά, αυτό που ήταν/είναι λάθος είναι το δικό μας οικονομικό σύστημα, το οποίο δημιουργεί αυτά τα συναισθήματα ανεπάρκειας και αυτήν την διεγερτική ανάγκη για δράση, συχνά σε βάρος των γειτόνων μας.
Σαν παράδειγμα της άσκοπης παγκοσμιοποίησης και της δημιουργίας υπερμεγέθων εμπορικών περιοχών θα μπορούσε να προταθεί η εμπορική ένωση ΗΠΑ-ΕΕ. Ποιο θα ήταν το νόημα μιας τέτοιας ένωσης; Πώς θα μπορούσε κάποιος να επωφεληθεί από αυτήν;
Φανταστείτε το εξής:
Είστε ένας Αμερικανός. Ξυπνάτε το πρωί και θέλετε να βουρτσίσετε τα δόντια σας.
Θα χρησιμοποιήσετε μια αμερικανική οδοντόπαστα ή κάποια μάρκα ευρωπαϊκής προέλευσης;
Εάν χρησιμοποιήσετε την αμερικανική μάρκα, δίνετε τις πωλήσεις και κατά συνέπεια θέσεις εργασίας σε Αμερικανούς εργάτες. Οι εταιρείες της ΕΕ δε θα έχουν κανένα όφελος από την εμπορική ένωση, αφού δε θα έχουν πραγματοποιήσει καμία πώληση.
Επιλέγετε τη μάρκα από την ΕΕ; Σε αυτήν την περίπτωση τα χρήματά σας θα πάνε στην ΕΕ, οι εταιρείες εκεί θα καταγράψουν κέρδη και οι θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν εκεί. Οι αμερικανικές εταιρίες θα πρέπει να μειώσουν το προσωπικό που απασχολούν, θα επιτύχουν χαμηλότερα κέρδη και έτσι θα πληρώσουν και χαμηλότερους φόρους. Ως συνέπεια, θα υπάρχουν λιγότερα χρήματα για τους δασκάλους, τους αστυνομικούς κλπ. στις ΗΠΑ.
Όποιες κι αν είναι οι προτιμήσεις σας, ένα πράγμα δεν θα κάνετε σίγουρα: δεν θα βουρτσίσετε τα δόντια σας δύο φορές, πρώτα με μια αμερικανική οδοντόπαστα και μετά με μια ευρωπαϊκή, μόνο και μόνο για να αποδείξετε ότι η εμπορική ένωση όντως ενέχει οφέλη και για τις δύο πλευρές.
Το ίδιο ισχύει για τα αυτοκίνητα, τα είδη οικιακής χρήσης, τις οικονομικές υπηρεσίες κλπ. Το γεγονός ότι θα υπάρχει η διπλάσια προσφορά δε σημαίνει πως η ζήτησή σας, βάσει της δικής σας μεμονωμένης αγοραστικής δύναμης, θα διπλασιαστεί κι αυτή. Δεν πρόκειται να συμβεί αυτό. Εάν κάποιοι πιστεύουν πως με τις οικονομίες κλίμακας θα επέλθει πτώση τιμών και οι πελάτες θα επωφεληθούν από αυτό, κάνουν με κάποιο τρόπο λάθος. Αυτό θα ίσχυε μόνο εάν οι εταιρείες περνούσαν την αυξημένη παραγωγικότητα στους πελάτες τους, αλλά αν σκέφτονταν έτσι, θα το είχαν κάνει αυτό ακόμη και χωρίς τη νέα εμπορική ένωση. Οι οικονομίες κλίμακας ήταν ήδη εκεί, οι απραγματοποίητες πωλήσεις ήταν η αιτία που δημιούργησε την ανάγκη για μεγαλύτερη αγορά. Αλλά μετακυλίοντας την παραγωγικότητα στον πελάτη οι εταιρείες δεν πραγματοποιούν νέα κέρδη, κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δε μείωσαν τις τιμές και στο τρέχον μέγεθος της αγοράς. Και ποιος θα ήταν ο σκοπός στο να γίνει κάτι τέτοιο; Με την απώλεια κερδών στο μέγεθος της περασμένης παραγωγικότητας, δε θα κέρδιζαν τίποτα.
Επομένως η προσπάθεια για κατάκτηση νέων αγορών, είτε μέσω νέων εμπορικών ενώσεων είτε με άλλους τρόπους, έχει πάντα ως μοναδικό σκοπό την απόκτηση πλεονεκτήματος σε σχέση με τον εμπορικό εταίρο. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο οι εταιρείες μπορούν να αποκτήσουν μεγαλύτερα κέρδη. Η αγοραστική δύναμη παραμένει ίδια, άρα ο πελάτης είναι αυτός που πρέπει να αποφασίσει ποιος θα κερδίσει και ποιος θα χάσει. Ποτέ δεν μπορούν να κερδίσουν και οι δύο πλευρές, καθώς αυτό είναι το πραγματικό παιχνίδι του μηδενικού αθροίσματος.
Τα πιθανά αποτελέσματα από την άσκηση διεθνούς εμπορίου (αν το δούμε από την πλευρά της χώρας που προσπαθεί να κατακτήσει νέες αγορές) μπορούν να προσδιοριστούν στο ακόλουθο διάγραμμα:
Το γενικά αντιληπτό ως θετικό αποτέλεσμα των αυξανόμενων εμπορικών ζωνών βασίζεται στο μύθο της αμοιβαιότητας των πλεονεκτημάτων. Στην πραγματικότητα, τα όποια πλεονεκτήματα είναι βραχυπρόθεσμα. Το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα είναι ανυπαρξία επιπλέον κερδών σε αθροιστικό επίπεδο για τη μία πλευρά και ελλείμματα και ανεργία για την άλλη – ή δεν υπάρχουν πλεονεκτήματα κέρδους καθόλου. Οι οικονομίες κλίμακας έχουν αποτέλεσμα μόνο σε επίπεδο χώρας. Με το διασυνοριακό εμπόριο η επίδρασή τους ακυρώνεται από την ανεργία και τις εμπορικές ανισορροπίες.